Son dakika: Muazzez İlmiye Çığ hayatını kaybetti
Son dakika: Muazzez İlmiye Çığ hayatını kaybetti
Türkiye’nin ilk kadın sümeroloğu Muazzez İlmiye Çığ’ın ölümünü, yazarı olduğu Kaynak Yayınları şu sözlerle duyurdu:
“Türkiye’nin aydınlanma mücadelesinin yorulmak ve yaşlanmak bilmeyen değerli bilim kadını, son Sümer Kraliçesi, değerli yazarımız Muazzez İlmiye Çığ’ı kaybettik. Ailesinin, okurlarının ve ülkemizin başı sağolsun.”
Kaynak: cgtnturk.com
Muazzez İlmiye Çığ, (20 Haziran 1914, Bursa – 17 Kasım 2024, Mersin), Türk hititolog ve yazar.[1] Türkiye’de laiklik ve başörtüsü yasaklarının önde gelen savunucularından biriydi. Akademi kökenli olmadığı için unvanı yoktu. Ancak 2000 yılında İstanbul Üniversitesi kendisine fahrî doktor ünvanı vermişti.
Muazzez İlmiye Çığ, en popüler eserlerinden kabul edilen Kuran, İncil ve Tevrat’ın Sümer’deki Kökeni başlıklı kitabında, Arap kadınlarının taktığı başörtüsünün Müslüman dünyasında ortaya çıkmadığı, aslında beş bin yıl önce Sümerli rahibeler tarafından genç erkekleri sekse başlatmak için takıldığını iddia etti.[2] Ayrıca, Kur’an‘da yer alan birçok hikâyenin aslında Sümer efsanesi olduğunu da iddia etti. 2007 yılında halkı kin ve düşmanlığa tahrik etmek suçuyla yargılandı, ancak ilk celsede beraat etti.
Çığ, sonradan 8 yıl Topkapı Sarayı müdürlüğü de yapan eşi Kemal Çığ’ın çalıştığı Eski Şark Eserleri Müzesi‘nin Çiviyazılı Belgeler Arşivi’nde, Sümer ve Hitit dillerinde yazılmış eski tabletleri sınıflandırıp kataloglandırdı, ancak hiçbirini Türkçe’ye tercüme etmedi ya da latin harflerine aktarmadı.
Sümer Medeniyeti hakkındaki en yetkin isim, dünyaca ünlü Sümerolog Samuel Noah Kramer, History begins at Sumer: thirty-nine firsts in man’s recorded history (Türkçesi: Tarih Sümer’de Başlar) başlıklı eserinde, Muazzez İlmiye Çığ’dan “tablet koleksiyonu uzmanı” ifadesi ile bahseder.[3][4]
Çığ, annesi Hafize Zekeriya İtil’e ithaf edilmiş, insan üzerinde denenmesi yasak olan ve piyasaya sürülmeye hazır bazı ilaçların kanunlara aykırı bir şekilde insanlar üzerinde denendiği araştırmaları desteklediği tespit edilmiş HZİ Vakfı‘nın başkanlığını vefatına dek sürdürdü.[5]
Alman Arkeoloji Enstitüsü ve İstanbul Üniversitesi Tarih Öncesi Bilimler Enstitüsü’nün onursal üyesidir. 2002 yılında, gazeteci Serhat Öztürk ile gerçekleştirdiği nehir söyleşi, Çivi Çiviyi Söker başlıklı bir otobiyografi olarak Türkiye’nin önde gelen finans kuruluşu Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yayımlandı.
İlk yılları ve eğitimi
Muazzez İlmiye İtil’in anne ve babası Kırım Tatarıdır ve her ikisi de Türkiye’ye göç etti; baba tarafı Merzifon‘a, anne tarafı ise Türkiye’nin dördüncü büyük şehri olan ve o dönemde Osmanlı İmparatorluğu’nun önemli bir bölgesel yönetim merkezi olan kuzeybatıdaki Bursa‘ya yerleşti.
Muazzez İlmiye, I. Dünya Savaşı‘nın patlak vermesinden birkaç hafta önce Bursa’da doğdu. 1919’da beşinci yaş gününü kutladığı sırada Yunan Ordusu tarafından İzmir’in işgal edilmesi üzerine öğretmen olan babası, ailesinin güvenliğini sağlamak için Çorum‘a taşındı ve genç Muazzez burada ilköğrenimini tamamladı.[6] Ayrıca Fransızca ve keman dersleri aldı. 1926’da sınavla Bursa Kız Muallim Mektebi’ne girdi ve 1931’de, 17 yaşına geldiğinde ilkokul öğretmeni yetiştiren bu okuldan mezun oldu.
Yaklaşık beş yıl boyunca, bir başka kuzeybatı kenti olan Eskişehir‘de öğretmenlik yaptı.[7] Bu sırada kardeşi Turan İtil, beyin cerrahı olmak için Amerika‘ya gitti. 1936’da Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Hititoloji Bölümü’ne kaydoldu. Hocaları arasında, İkinci Dünya Savaşı‘nı Türkiye’de profesör olarak geçiren, Hitler dönemi Alman-Yahudi mültecileri Hans Gustav Güterbock ve Benno Landsberger gibi dönemin en önemli Hitit kültürü ve tarihi uzmanları vardı.
Kariyeri
1940’ta diplomasını aldıktan sonra, İstanbul Arkeoloji Müzeleri‘ni oluşturan üç kurumdan biri olan Eski Şark Eserleri Müzesi‘nde on yıl sürecek kariyerine, kurumun arşivlerinde tercüme edilmeden ve tasnif edilmeden saklanan binlerce çivi yazılı tablet alanında uzman olarak başladı. Meslektaşları Hatice Kızılyay ve Fritz Rudolf Kraus ile birlikte, müzenin deposunda bulunan Sümer, Akad ve Hitit dillerinde yazılan binlerce tableti temizlediler, sınıflandırdılar ve numaralandırdılar. Çığ, 74 bin tabletten oluşan çivi yazılı belgeler arşivini oluşturdu ve 3 bin tabletin kopyasını çıkarıp, katalog hâlinde yayımladı.[8] Aradan geçen yıllarda, tabletlerin deşifre edilmesi ve yayınlanması konusundaki çabaları sayesinde müze, dünyanın her yerinden eski çağ tarihi araştırmacılarının baş vurduğu bir Ortadoğu dilleri öğrenme merkezi hâline geldi.[6]
1957 yılında Münih‘te gerçekleşen Oryantalistler Kongresi’ne katıldı. 1960’ta 6 ay Heidelberg Üniversitesi‘nde bulundu. 1965’te Roma‘da sergilenen Hitit sergisinin Londra‘ya taşınması faaliyetinde görev aldı. 1972’de emekliye ayrıldı.[9]
Emeklilikten sonra bir süre yurtdışında yaşayan Muazzez İlmiye Çığ, 1988’de Philadelphia‘da Asuroloji kongresine katıldı. Samuel Noah Kramer’in History Begins at Sumer başlıklı kitabını Türkçeye tercüme etti. 1990’da Tarih Sümer’de Başlar başlığıyla Türk Tarih Kurumu tarafından yayımlandı.[10] Kitabın çok ilgi görmesi üzerine 1993’te çocuklara yönelik Zaman Tüneliyle Sümerlere Yolculuk da dâhil, Sümer ve Hitit kültürlerini tanıtan 13 kitap yazdı.[11] 2000 yılında İstanbul Üniversitesi tarafından fahri doktor ünvânı verildi.[12] Muazzez İlmiye Çığ’ın özel arşivi Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı‘ndadır.
Alman Arkeoloji Enstitüsü ve İstanbul Üniversitesi Tarih Öncesi Bilimler Enstitüsü’nün onursal üyesidir. Belleten, Bilim ve Ütopya gibi dergi ve gazetelerde yayımlanan kitaplarında, bilimsel makalelerinde ve genel ilgi alanlarına yönelik makalelerinde görülen özenli ve sistematik araştırmaları ile mesleğinde ün kazandı.
Mahkeme süreci
Bereket Kültü ve Mabet Fahişeliği ve Vatandaşlık Tepkilerim isimli kitaplarında, kadınlarda başörtüsünün köklerinin Akadlara dayandığını yazdı. 2007 yılında, kendisi ve yayıncısı hakkında “dinî farklılıklara dayalı nefreti körüklemek” ve “halkı kin ve düşmanlığa tahrik etmek” suçlamalarıyla yargılandı.[13] Duruşmasında, “Ben bir bilim kadınıyım … Kimseye hakaret etmedim.” diyerek suçlamaları reddetti. İlk celsede hâkim davayı düşürdü ve yarım saatten kısa süren bir duruşmanın ardından kendisi ve kitabın yayıncısı beraat etti.[14][15]
Özel hayatı ve ölümü
Topkapı Müzesi Müdürü M. Kemal Çığ ile 1940 ve 1983 yılları arasında evli olan Muazzez İlmiye Çığ’ın 2 kızı vardır,[16] Oyuncu Zafer Ergin‘in teyzesidir. Çığ, 20 Haziran 2014’te 100 yaşına ve 20 Haziran 2024’te 110 yaşına girdi.[17][18]
Çığ, Mersin’in Mezitli ilçesindeki özel bir hastanede rahatsızlığı nedeniyle yoğun bakımda tedavi gördükten sonra, 17 Kasım 2024’te 110 yaşında öldü.[19][20]
Ödülleri
- Adana Tepebağ Rotary Kulübü, Meslek Hizmet Ödülü[21]
- İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi tarafından Fahri Doktora ünvanı, 4 Mayıs 2000[22]
- Osmaniye‘nin Çardak köyü‘ndeki Anadolu Halk Bilimleri ve Kültür Derneği tarafından “Özgür İnsan Ödülü”, 2005[23]
- Vatandaşlık Tepkilerim isimli kitabı, Galatasaray Rotary Kulübü tarafından İngilizceye çevrilerek Avrupa ve Amerika’daki üniversite kütüphanelerine dağıtılmıştır.
- Uluslararası Lions Kulüpleri Derneği tarafından “Melvin Jones Dostluk Ödülü”, 2014[24]
Kitapları
- Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sümer’deki Kökeni, 1995, Kaynak Yayınları
- Sümerli Ludingirra, 1996, Kaynak Yayınları
- İbrahim Peygamber – Sümer Yazılarına ve Arkeolojik Buluntulara Göre, 1997, Kaynak Yayınları
- İnanna’nın Aşkı – Sümer’de İnanç ve Kutsal Evlenme, 1998, Kaynak Yayınları
- Zaman Tüneliyle Sümer’e Yolculuk, 1998, Kaynak Yayınları (Genişletilmiş ikinci basım; ilk basım 1993, Kültür Bakanlığı Yayınları)
- Hititler ve Hattuşa – İştar’ın Kaleminden, 2000, Kaynak Yayınları
- Gilgameş – Tarihte İlk Kral Kahraman, 2000, Kaynak Yayınları
- Ortadoğu Uygarlık Mirası, 2002, Kaynak Yayınları
- Çivi Çiviyi Söker – Muazzez İlmiye Çığ Kitabı, Serhat Öztürk, 2002, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
- Ortadoğu Uygarlık Mirası 2, 2003, Kaynak Yayınları
- Sümer Hayvan Masalları, 2003, Kaynak Yayınları
- Bereket Kültü ve Mabet Fahişeliği, 2004, Kaynak Yayınları
- Vatandaşlık Tepkilerim, 2004, Kaynak Yayınları
- Atatürk Düşünüyor, 2005, Kaynak Yayınları
- Bereket Kültü ve Mabet Fahişeliği, 2005, Kaynak Yayınları
- Sümerlilerde Tufan – Tufan’da Türkler, 2008, Kaynak Yayınları
Kaynak: Wıkıpedia
About Author
